นัก-สืบ-สิ่ง-แวด-ล้อม เหรอ มันคืออะไรนะ?
ใครๆ ก็เคยได้ยินแต่ “นักสืบ” – ผู้ชำนาญในการสืบสวนหาข่าว คอยหาเบาะแสต่างๆ เก็บข้อมูล ถ่ายรูป และอื่นๆ เพื่อรวบรวมประมวลเป็นเรื่องราวหรือลำดับเหตุการณ์ลึกลับที่เกิดขึ้น แต่ไม่ค่อยมีใครรู้หรือเข้าใจกระจ่าง
“นักสืบสิ่งแวดล้อม” ก็ทำอย่างนั้นเหมือนกันแต่เป็นการเสาะหาเบาะแสตามแม่น้ำลำธาร ชายหาด หรือกระทั่งตามต้นไม้ เพื่อ “อ่าน” สภาพความเป็นไปของธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมว่าน้ำ หาด อากาศ ฯลฯ รอบตัวของเรายังมีคุณภาพดีหรือแย่มากน้อยขนาดไหน
ที่จริง คนรุ่นก่อนๆ ก็อ่านธรรมชาติได้เพียงแค่ดูปลาที่ลอยตัวที่ผิวน้ำว่าเป็นชนิดใดก็ประเมินได้ว่าน้ำกำลังสะอาดหรือเริ่มเน่าเสีย แต่พอเวลาผ่านไปความรู้เรื่องธรรมชาติก็ค่อยๆ เลือนหายไปจนเหลือน้อยคนนักที่จะเข้าใจเรื่องเหล่านั้น
มูลนิธิโลกสีเขียวได้เริ่มคิดอ่านทำกระบวนการ “นักสืบสิ่งแวดล้อม” มากว่า 10 ปีแล้ว ด้วยความตั้งใจจะให้คนธรรมดาทั่วไปสามารถ “อ่านธรรมชาติ” เองได้ โดยไม่ต้องพึ่งพาความรู้วิทยาศาสตร์ที่ซับซ้อนหรืออุปกรณ์ราคาแพง แต่อาศัยการสำรวจสิ่งมีชีวิตที่อยู่ด้วยกันเป็นสังคมในสภาพธรรมชาตินั้นๆ เพื่อที่ทุกคนจะได้รู้จักดูแลและเฝ้าระวังสิ่งแวดลัอมและธรรมชาติในละแวกบ้าน ชุมชน หรือท้องถิ่นด้วยตัวเองจริงๆ
กระบวนการ “นักสืบสายน้ำ” อ่านสุขภาพสายน้ำลำธารว่าสะอาดมาก-น้อย จากสังคม “สัตว์เล็กน้ำจืด” หรือตัวอ่อนแมลงที่อาศัยอยู่ตามก้อนหิน พื้นทราย และระบบนิเวศต่างๆ ในท้องน้ำ
กระบวนการ “นักสืบชายหาด” สำรวจสุขภาพชายหาดว่าดีหรือย่ำแย่จากความหลากหลายของสัตว์และพืชที่อาศัยอยู่ตามชายหาด ไม่ว่าจะเป็นหาดเลน หาดทราย หรือหาดหิน
กระบวนการ “นักสืบสายลม” รู้ว่าคุณภาพอากาศรอบตัวเราดีหรือมีมลพิษจาก “ไลเคน” สิ่งมีชีวิตสุดพิเศษที่เกิดจากการพึ่งพากันของรากับสาหร่าย เกาะอยู่ได้ในทุกหนแห่งเกือบทั่วโลก ตั้งแต่เปลือกไม้ หิน กระทั่งยางรถยนต์ที่ถูกทิ้งไว้
ตัวอ่อนแมลง สัตว์และพืชชายหาด และไลเคน เป็นตัวอย่างของ “ตัวบ่งชี้ทางชีวภาพ” ที่ทำให้เราอ่านสุขภาพของธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมออก เหมือนอย่างที่เราอ่านหนังสือออกเพราะรู้จัก ก ข ก. กา และไวยากรณ์ของมัน ไม่ว่าจะเป็นเด็กหรือผู้ใหญ่ ต่างก็ทำได้เหมือนๆ กัน
ที่จริง เราทุกคนมีสิทธิ์จะรู้ว่าคุณภาพของสิ่งแวดล้อมรอบตัวเราดีหรือย่ำแย่ขนาดไหนเพราะธรรมชาติทุกอย่างล้วนสัมพันธ์กับสุขภาพของเราจะดีหรือไม่ดีอย่างไร เราจะได้ดูแลรักษาหรือลงมือแก้ไขได้ทันท่วงทีและถ้าชักชวนคนในชุมชนให้มาช่วยกันได้ ก็ยิ่งดีใหญ่
เพราะที่ไหนที่ธรรมชาติอุดมสมบูรณ์ พืชสัตว์อยู่กันหลากหลาย คนเราก็อยู่สบายด้วยเหมือนกัน
น่าสนุกแล้วใช่ไหมล่ะ อยากรู้เรื่อง “นักสืบ” อันไหนเพิ่ม …เข้าไปดูได้เลยจ้า