ช่างตัดผมและความหลากหลายทางชีวภาพ

สมัยสาวๆ ฉันไว้ผมยาวมาเกือบตลอด จึงไม่ค่อยจะได้นึกถึงช่างตัดผม ยิ่งช่วงเป็นนักศึกษาเรียนมหาลัยที่อังกฤษ อยู่กินอย่างประหยัดสุดๆ ไม่เคยเหยียบเข้าร้านตัดผมเลย ถ้าผมแตกปลายต้องการเล็มก็แค่ส่งกรรไกรให้เพื่อน ตัดไม่ตรงนักก็ไม่เป็นปัญหา เพราะรวบผมถักเปียเป็นประจำ

แต่พอถึงวัยทองผมร่วงง่ายก็เข้าสูตรนางเฒ่าตัดผมสั้น ตัดไปตัดมาก็ติดใจสบายหัว ไม่คิดถึงผมยาวอีกเลย

ทรงที่ตัดคือสั้นเต่อไม่ต้องหวี ประมาณทรงเจมี ลี เคอร์ติส หรือจูดี้ เดนช์ ดังนั้น ในช่วงปิดล็อคดาวน์ใหม่ๆ ได้ 1-2 อาทิตย์เมื่อเพื่อนผู้ชายเริ่มบ่นอยากตัดผม ฉันก็ยังไม่รู้สึกอะไร คิดว่ายังไงเสียช่วงนี้ปล่อยยาวเป็นบ๊อบก็ได้ ส่วนทางสามีขอให้ตัดผมให้ฉันก็ตัด

ฉันอาจจะโอเคกับการเป็นฝ่ายเปิดยูทูปเรียนวิธีตัดผมคุณสามี แต่ไม่มีวันให้คุณสามีทดลองตัดผมตัวเองแน่นอน

แก่เยินแค่ไหนก็ยังรักสวยรักงามเท่าที่พอทำได้

ผ่านไปสองเดือนผมที่งอกออกมาก็ยังอีกไกลกว่าจะยาวเป็นบ๊อบ แต่กำลังกะรุงกะรังได้ที่ ระต้นคอและข่มขู่จะแยงตา เริ่มจะรำคาญแต่ก็กะว่าเดี๋ยวใช้ผ้าคาดผมก็ได้

แต่แล้วเพื่อนก็ไลน์มาบอกว่ามีช่างตัดผมตัดให้ได้ รับนัดลูกค้าทีละคนเพื่อรักษาระยะห่างในสังคม

เช้าวันรุ่งขึ้นฉันก็เลยไปตัดผม สายตาของพนักงานหน้าร้านที่เปิดประตูออกมาขานชื่อที่นัดไว้แสดงความดีใจล้นปรี่อย่างเห็นได้ชัดแม้เธอจะใส่มาส์ค เธอเชิญให้นั่งและให้ยื่นเท้าออกมาเพื่อให้เธอฉีดแอลกอฮอลบนพื้นรองเท้าและฝ่ามือ ก่อนจะพาขึ้นไปที่ห้องตัดผมข้างบน มีช่างนั่งรออยู่ ยิ้มหลังมาส์คล้นตาออกมาเช่นกัน

มันดีใจเหมือนพบญาติมิตรที่ไม่ได้เจอกันมาแสนนาน ทั้งๆ ที่เพิ่งจะรู้จักกันเป็นครั้งแรก เราไม่ใช่แค่ลูกค้ามาจ่ายเงินประคองธุรกิจที่ชะงักงันไป แต่เราต่างเป็นมนุษย์ที่ได้ปฏิสัมพันธ์แลกเปลี่ยนกัน เธอได้ใช้ทักษะพิเศษบริการตัดผมให้เรา ทำให้เรารู้สึกสบาย กลับบ้านมาทำงานอะไรอย่างอื่นของเราได้ดีขึ้น

ในนาทีนั้น ฉันรู้สึกเหมือนตัวเองเป็นดอกเข็มหลอดกลีบยาว และเธอเป็นมอธมีงวงดูดน้ำหวานยาว สามารถยืดงวงมาดูดน้ำหวานและผสมเกสรฉันได้ ในขณะที่สามีฉันทำไม่ได้ เพราะเขาเป็นด้วง ไม่มีงวงดูดน้ำหวาน

หมายความว่าเธอมีความสามารถจะตัดผมฉันได้สวย ต่างจากคุณสามีที่มีความสามารถแบบอื่น

นักนิเวศวิทยามักจะใช้อาชีพต่างๆ เป็นอุปมาอุปมัยเปรียบเทียบกับความหลากหลายทางชีวภาพในระบบนิเวศ เพื่อสื่อให้สาธารณะเข้าใจถึงความสำคัญของชีวิตชนิดต่างๆ ที่มีบทบาทและความสามารถต่างกันในการขับเคลื่อนให้กลไกทางนิเวศลื่นไหลไปได้ ทั้งในการถ่ายทอดพลังงานจากแสงอาทิตย์และหมุนเวียนวัฏจักรสสารแร่ธาตุ ความหลากหลายทางชีวภาพช่วยกันทำให้วัฏจักรต่างๆ ขับเคลื่อนไปอย่างมีประสิทธิภาพ ไม่ต่างจากอาชีพต่างๆ ในสังคมช่วยกันขับเคลื่อนเศรษฐกิจและบริการการดำเนินไปของสังคม แม้แต่อาชีพที่ดูเผินๆเหมือนจะไม่สลักสำคัญอะไรนัก เช่น นางระบำหน้าท้อง แต่ลองจินตนาการดูถึงสังคมที่ไม่มีศิลปินแหวกแนว มีแต่ช่างเขียนลายกนก มันแห้งแล้ง มันขาดพลังสร้างสรรค์ มันไม่มีเศรษฐกิจสายบันเทิง

บางอาชีพใช้ทักษะทั่วๆ ไปทำอะไรได้หลายๆ อย่าง ขาดไปก็พอทำแทนเองได้ พวกนี้มีประโยชน์ปรับตัวได้กับหลายสถานการณ์ ในขณะที่บางอาชีพมีความเชี่ยวชาญเฉพาะด้าน เช่น หมอผ่าตัดหัวใจ หรือแม้แต่ช่างตัดผมคนนั้น ซึ่งเป็นทักษะในระดับที่พวกแรกทำไม่ได้

ความสำคัญของความหลากหลายทางชีวภาพเป็นเรื่องที่เราพูดกันมานานมาก จนเชื่อว่าคนพูดก็เบื่อ คนฟังก็เซ็ง จนต้องหาอุปมาใหม่ๆ นอกจากอาชีพมาใช้ แต่ที่สุดแล้วก็ได้แค่สื่อสารให้เข้าใจแนวคิด

ซึ่งก็คือเข้าหัวมากกว่าเข้าไปในใจ – เออ รู้แหละ พืชสัตว์ต่างๆ ทำหน้าที่ต่างกันในระบบนิเวศเหมือนอาชีพต่างๆ ในสังคม บลาๆๆ

แต่ตอนนี้มันเป็นโอกาสที่เราจะนั่งพินิจเรื่องนี้อย่างถ่องแท้ รับรู้ด้วยประสบการณ์ตรงและความรู้สึกที่สัมผัสได้ในเนื้อในตัว ทั้งความเครียด ความอึดอัด ความเจ็บปวด นี่คือความรู้แท้ๆ ที่สามารถใช้เป็นฐานในการเห็นอกเห็นใจผู้อื่น ขยายไปสู่ชีวิตร่วมโลกอื่นๆ

เมื่อเมืองถูกล็อคดาวน์ ประกาศเคอร์ฟิว ปิดร้านและธุรกิจที่ไม่ใช่ปัจจัย 4 ให้ผู้คนทำงานอยู่กับบ้าน เพียงชั่วข้ามคืนก็มีเพียงบางอาชีพเท่านั้นที่ประกอบการอยู่ได้ แถมบางอาชีพรุ่งพุ่งขึ้นอย่างแรง เช่น ธุรกิจขนส่งดิลิเวอรี่ ในขณะที่อีกหลายอาชีพดิ้นรนหาทางปรับตัวเป็นงานออนไลน์เพื่อประคองชีวิต และบางคนก็ใกล้ตายหรือสิ้นชีพไปแล้ว

มันเหมือนกับป่าใหญ่ที่ถูกรบกวนอย่างรุนแรง ไม้ใหญ่ไม้เล็กไม้เถาพืชเกาะพากันล้มครืน สัตว์ป่าหนีกระจาย ทีแรกก็พอจะฟื้นลุกขึ้นมาได้ แต่แล้วไฟก็เข้า ไหม้ซ้ำซากอยู่เช่นนั้น จนเหลือแต่ดงกล้วยและไม้ใหญ่ไม่กี่ต้นริมร่องน้ำที่ยืนหยัดอยู่ได้เพราะเข้าถึงทรัพยากรสำคัญ ที่เหลือกลายเป็นทุ่งหญ้าคา หน้าดินเริ่มถูกเซาะ ระบบนิเวศเริ่มเสื่อมโทรม ตะกอนดินอุดมไปด้วยธาตุอาหารถูกชะลงน้ำไปถึงทะเลในปริมาณที่มากเกินจนสัตว์น้ำก็สำลัก มีแต่สาหร่ายที่บูมเบิกบาน

พวกเราแต่ละคนเป็นเสมือนตัวอะไรชนิดไหนในระบบนิเวศ?

พวกเราส่วนใหญ่ไม่ใช่หญ้าคาที่ได้ดิบได้ดีกับไฟป่าซ้ำซากแน่นอน บางคนอาจเป็นต้นทุเรียนที่ลงทุนผลิตดอกแต่ไม่มีค้างคาวบินมาผสมเกสร ลูกที่ติดก็ไม่มีสัตว์มากินทั้งๆ ที่มันหอมหวลน่ารับประทานปานนั้น บางคนเป็นต้นพะยอมที่ไม่มีผึ้งมาตอม แต่ยังพออยู่ได้ ทิ้งใบไปก่อน เก็บอาหารจำเป็นไว้ที่ราก แต่บางคนเป็นดอกไม้ล้มลุกรายปีที่เพิ่งงอกออกมาจากดิน ไม่มีอาหารสะสมเลย ถ้าไม่มีใครมาผสมเกสรก็ผลิตเมล็ดไม่ได้ รอเวลาดับสูญลูกเดียว

ส่วนฉันน่าจะไปในทางนกอพยพ งานอบรมจัดกิจกรรมจัดทริปทุกอย่างต้องยกเลิก จึงย้ายออกไปชนบท ชีวิตประจำวันไม่กระทบมากเพราะอยู่กับต้นไม้และฟ้ากว้าง อาหารการกินก็พึ่งพาธรรมชาติโดยตรง แต่ร้านรวงก็เปิดไม่ได้ ทั้งๆ ที่ไม่มีผู้ป่วยโควิดในอำเภอเลย

วันแรกที่ร้านอาหารเปิด เราออกไปอุดหนุนร้านเบอร์เกอร์โฮมเมดใกล้บ้าน นั่งกระจายกันคนละโต๊ะ มันดีใจเหมือนได้เห็นเปราะภูผุดขึ้นมาบนพื้นป่าต้นหน้าฝน เหมือนได้เห็นคนที่กลั้นหายใจอยู่ใต้น้ำนานจนเราไม่แน่ใจว่าเขาจมน้ำตายไปหรือยัง ทะลึ่งพรวดขึ้นมาหายใจ

เมื่อเห็นช่างตัดผมก็รู้สึกเหมือนเห็นชีวิตใหม่ค่อยๆ ผลิขึ้นมา ทำให้ใจเบิกบาน

มันอาจจะดูเหมือนว่าผิดกาลเทศะที่จะเชิญชวนให้คิดถึงสรรพชีวิตร่วมโลก ในขณะที่คนส่วนใหญ่กำลังมีทุกข์เฉพาะหน้าของตัวเองมากมาย แต่แววตาที่แสดงความปิติของผู้คนที่ได้กลับมามีปฏิสัมพันธ์ต่อกันเป็นจิตวิญญานของมนุษยชาติ เป็นจิตใจที่พร้อมจะมอบความเห็นอกเห็นใจแก่กัน

ช่วยกันเรียกร้องให้ดับไฟที่มาในรูปแบบของพรก.ฉุกเฉินที่ไม่มีประโยชน์ต่อระบบนิเวศยกเว้นหญ้าคา เพื่อให้ชีวิตที่ถูกกดไว้ได้ผุดขึ้นมาหายใจ และช่วยกันฟื้นฟูชีวิตทั้งสังคมขึ้นมาใหม่โดยออกแบบระบบนิเวศที่เปิดโอกาสให้ชีวิตอื่นๆ อยู่ได้ด้วยเคียงคู่ไปกับเรา

ทำชีวิตหลังวิกฤตล็อคดาวน์โควิดให้เป็นมิตรต่อธรรมชาติแวดล้อม

กรุงเทพธุรกิจ, มิถุนายน 2563