เมื่ออาทิตย์ที่แล้วผู้เขียนเข้าไปทำงานกับมูลนิธิสืบฯ ในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่นเรศวร ป่าแห่งนี้เป็นหนึ่งในตำนานอาถรรพ์ป่าตะวันตกคู่บ้านคู่เมืองไทย
ทุ่งใหญ่เป็นที่ที่ทหารระดับบิ๊กเผด็จการพร้อมดาวยั่วมาลักลอบล่าสัตว์ แล้วฮอขนซากสัตว์ตก กลายเป็นข่าวใหญ่ จนเป็นฉนวนไปสู่เหตุการณ์ 14 ตุลา 2516 พลิกโฉมหน้าประวัติศาสตร์ไทย สร้างปรากฎการณ์การลุกขึ้นของชนชั้นกลางเป็นครั้งแรก
อีก 15 ปีต่อมา กรณีคัดค้านเขื่อนน้ำโจนผ่าป่าทุ่งใหญ่ในปี 2531 นำไปสู่การเคลื่อนไหวเพื่ออนุรักษ์ธรรมชาติในระดับแมสเป็นครั้งแรกเช่นกัน
มองย้อนกลับไปในช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 มีรถจี๊ปเหลือค้างมาจากสงครามจำนวนมาก ลูกผู้ชายมีสตางค์ค์ก็เอามาควบควงไรเฟิลบุกป่าล่าสัตว์ เป็นชีวิตแมนๆ ที่มาของนิยายอมตะ “เพชรพระอุมา” มีฉากหลังเป็นป่าตะวันตกในเมืองกาญจน์ ดงไพรลึกลับกว้างใหญ่ต่อเนื่องไปถึงพม่า ไต่ขึ้นไปถึงตอนใต้ทิเบต
ลองเปิดหน้าแรกของนิยายมหากาพย์ชุดนี้ดูสิ ไม่ใช่เพื่อเอาข้อเท็จจริง แต่ให้ลิ้มรสบรรยากาศ :
“จี๊ปด๊อจ์ดขนาดใหญ่หลายคัน เคลื่อนผ่านประตูเหล็กมหึมาที่เปิดกว้างออกหมดทั้งสองบานของสถานีกักสัตว์บริษัทไทยไวล์ดไลฟ์เข้ามาอย่างแช่มช้า เรียงกันมาเป็นขบวน เสียงเครื่องยนต์ที่กระหึ่มอยู่ในเกียร์ต่ำขณะที่ชะลอผ่านช่องประตูเข้ามา เสียงตะโกนทักทายและสรรพสำเนียงแห่งการโกลาหลอลหม่านวุ่นวาย อันเป็นธรรมดาของทุกครั้งที่การขนสัตว์ป่ามาถึง ดังปะปนกันฟังไม่ได้ศัพท์ พวกคนงานนับสิบภายในสถานที่นั้น วิ่งกันคึกคักออกมาต้อนรับ เตรียมการลำเลียงขนถ่ายสัตว์ป่านานาชนิดที่บรรจุอยู่ในกรงหรือมิฉะนั้นก็หีบลัง ลงจากรถ
มันเป็นสถานีกักสัตว์เพื่อเตรียมส่งออกนอกประเทศที่ใหญ่โตและทันสมัยที่สุด ตั้งอยู่ในเนื้อที่ไม่ต่ำกว่า ๑๕ ไร่ ภายในกำแพงคอนกรีตแข็งแรงกั้นรอบ สถานที่ทำการของบริษัทเป็นอาคารทันสมัยตั้งอยู่ใจกลางบริเวณซึ่งแวดล้อมไปด้วยกรงขังสัตว์ทุกชนิด นับตั้งแต่กรงนกเล็กๆ ขึ้นไปจนกระทั่งพะเนียดช้าง เกือบจะเป็นสวนสัตว์ย่อยๆ ตั้งอยู่ในระหว่างครึ่งทางของอารยะธรรมแห่งเมืองหลวงและความเปล่าเปลี่ยวป่าเถื่อนของดงดิบ
…………….
“เที่ยวนี้รู้สึกว่าจะคึกคักมากนะครับ ตั้งเจ็ดคันรถ เป็นไง ได้ครบจำนวนตามออเดอร์หรือเปล่า?”
…. “ขาดอยู่อย่างเดียวคือลิง เที่ยวนี้เราได้มาเพียงพันสองร้อยกว่าตัวเท่านั้น ยังขาดอยู่อีกตั้งครึ่ง ไม่รู้มันเป็นยังไงแล้ว คราวนี้มันยกฝูงย้ายถิ่นไปหมด แต่พวกสัตว์ใหญ่ดูเหมือนจะเกินกว่าที่ผมเองหรือคุณอำพลคาดไว้แต่แรกเสียด้วยซ้ำ นอกจากเจ้าแรดน้ำหนักตัวสองตันกว่าที่เราฟลุ๊คได้มาเหมือนฝัน ผมยังมีลูกกระทิงมาฝากเป็นของขวัญคุณอำพลอีกตัวหนึ่ง ลายพาดกลอน ๒ เสือดาว ๕ ไอ้ดำอีก ๓ โดยเฉพาะเสือดำ ถ้าคุณกับคุณอำพลเห็นแล้วจะตะลึงทีเดียว ผมก็ยอมรับว่าไม่เคยเห็นเสือดำตัวไหนใหญ่เท่าไอ้ตัวนี้มาก่อน น้องๆ ไอ้ลายทีเดียว มิหนำซ้ำยังเป็นเสืออายุกำลังฉกรรจ์เต็มที่ ไม่มีรอยตำหนิเสียโฉมแม้แต่นิดเดียว ส่วนสัตว์อื่นๆ ก็ตรงตามลิสต์ที่ผมส่งมาให้ล่วงหน้าแล้วทุกอย่าง”
จาก เพชรพระอุมา ตอนไพรมหากาฬ ภาค 1, โดย พนมเทียน (2507)
แรดไทยสูญพันธุ์ไป แต่ต้องกราบขอบคุณพรานกลับใจ นพ.บุญส่ง เลขะกุล ที่ผลักดันกฎหมายอนุรักษ์ป่าออกมาได้ ขอบคุณสืบ นาคะเสถียรและทีมที่ผลักดันให้ผืนป่าทุ่งใหญ่-ห้วยขาแข้งเป็นมรดกโลก เราจึงยังคงมีสัตว์ตัวหลักๆ อยู่ครบเกือบทุกชนิดในป่าแห่งนี้ ในขณะที่ป่าหลายๆ แห่งกลายเป็นป่าเปล่าๆ มีแต่ต้นไม้ แทบไม่เหลือสัตว์ป่า
ทุ่งใหญ่และป่าตะวันตกเป็นชุมทางของสายพันธุ์สิ่งมีชีวิตกลุ่มต่างๆ จากทั่วสารทิศ ถ้าเราเปรียบป่าของสัตว์กับเมืองของคน ป่าตะวันตก ก็เป็นเสมือนเมืองใหญ่ที่เป็นชุมทางขวักไขว่ที่สุดในอุษาคเนย์ เป็นเมืองที่มีคนจากพื้นถิ่นหลายภูมิลำเนา หลายเชื้อชาติ หลายวัฒนธรรมเข้ามาอาศัยอยู่ร่วมกัน ทำงานประกอบอาชีพหลากสาขาหลายแขนงตามความถนัด ไม่ได้มีเพียงสารพัดช่าง แต่มีผู้เชี่ยวชาญเฉพาะทาง ในกลุ่มหมอ ก็มีทั้งหมอทั่วไป หมอผ่าตัดหัวใจ หมอกระดูกสันหลัง ในกลุ่มครู ก็มีตั้งแต่ครูอนุบาลทั่วไป ครูอนุบาลทางเลือกแบบวอลดอร์ฟยันอาจารย์มหาลัยสอนได้ถึงปริญญาเอกควอนตัมฟิสิกส์ ในกลุ่มกำจัดขยะ ก็เก็บกวาดได้ตั้งแต่ขยะริมถนนถึงรีไซเคิลของเสียประเภทต่างๆ รวมทั้งกำจัดขยะอุตสาหกรรมอันตราย
สัตว์และสิ่งมีชีวิตชนิดต่างๆ ในป่ามีบทบาทเหมือนกับคนอาชีพต่างๆ ในเมืองที่ร่วมกันทำงานขับเคลื่อนระบบเศรษฐกิจและกลไกทางสังคมให้ดำเนินไปได้ดี เพียงแต่สิ่งที่พวกมันขับเคลื่อนคือวัฏจักรแร่ธาตุต่างๆ ในระบบนิเวศ เพื่อสร้างภาวะที่เหมาะสมต่อการดำรงชีวิต รักษาดินน้ำลมไฟให้สมดุลย์ ปล่อยน้ำสะอาดผ่านเมืองสู่ทะเลอย่างเพียงพอตลอดปี ยิ่งชีวิตป่ามีความหลากหลาย การทำงานก็มีประสิทธิภาพสูง ถ้าเราขาดตัวไหนไป ก็เหมือนเราขาดอาชีพใดอาชีพหนึ่ง หรือถ้าเปรียบกับอวัยวะบนร่างกายเรา เราอาจไม่ตายถ้านิ้วก้อยขาดหายไป แต่เราจะเล่นเปียโนได้ไม่ดีเหมือนเดิม
ป่าตะวันตกเป็นป่าแห่งสุดท้ายที่มีสัตว์ทำหน้าที่ครบทุกตำแหน่ง ครบทุกอาชีพ
ป่าเขาใหญ่ไม่มีเสือโคร่งแล้ว และป่าส่วนใหญ่ในภาคเหนือก็ไม่มีสัตว์ขนาดใหญ่ทำหน้าที่กระจายเมล็ดพันธุ์พืช อย่างนกเงือก ลิง ชะนี ผลไม้ที่ต้องอาศัยสัตว์พวกนี้ในการขยายพันธุ์ก็หล่นเกลื่อนกราดอยู่ใต้ต้นแม่ งอกก็ไม่ได้ถ้าไม่ผ่านระบบย่อยของสัตว์ ถึงวันที่รุ่นแม่ตายไป ต้นไม้นั้นก็สูญพันธุ์
ป่าทุ่งใหญ่สำคัญถึงเพียงนี้ แต่รัฐบาลยังอุดหนุนเพียงฉาบฉวย เจ้าหน้าที่พิทักษ์ป่าได้รับแค่รถกระบะวีโก้กำลัง 2,500 ซีซี แทบไม่มีแรงพอรับมือสภาพถนนในทุ่งใหญ่ แทนที่จะให้เครื่องมือคุณภาพเหมาะสมแก่การปฏิบัติงานเฝ้าดูแลป่า
มันสำคัญกว่าเรือดำน้ำมากมาย
กรุงเทพธุรกิจ, สิงหาคม 2558
เลขที่ 172-0-98685-8 ธนาคารกรุงเทพ สาขาสุขุมวิท 43
เลขที่ 009-283747-1 ธนาคารไทยพาณิชย์ สาขาบางกะปิ (สุขุมวิท 45)