นิเวศในเมือง

การวางแผนเที่ยวส่งท้ายปีเพื่อล้างวันลาพักร้อน จึงเป็นกิจกรรมที่หลายๆ ครอบครัว ตั้งตารอ ครอบครัวของผู้เขียน มักจะไปลงเอยตามมุมต่างๆ ของเมืองไทยตามปกติแล้ว ครอบครัวผู้เขียนเดินทางในลักษณะของนักท่องเที่ยวงบจำกัด คือไม่ถึงกับเป็นแบคแพคเกอร์ที่แบกเป้ โบกรถ และค่ำไหนนอนนั่น

เราคงจำจักรพรรดิหนุ่มน้อยในหนังเรื่องลาสต์ซามูไรกันได้ เด็กคนนั้นคือจักรพรรดิเมจิ ผู้นำพาญี่ปุ่นออกจากยุคขุนนางโบราณสู่ยุคฟื้นฟูใหม่เป็นประเทศอุตสาหกรรมพร้อมเทคโนโลยีก้าวหน้า ประคองญี่ปุ่นให้รอดพ้นจากการคุกคามอำนาจตะวันตก จนกลายเป็นประเทศเข้มแข็ง ท่านเป็นสะพานเชื่อมจากญี่ปุ่นเก่าสู่ญี่ปุ่นใหม่ เมื่อจักรพรรดิสวรรคตลงในปี 1912 และรัฐบาลตัดสินใจสร้างสุสานให้ที่กรุงเกียวโต ประชาชนจึงเรียกร้องให้สร้างศาลเพื่อสักการะบูชาในกรุงโตเกียว

นับตั้งแต่ปลายเดือนสิงหาคมเป็นต้นมา ควันไฟที่ถูกพัดพามาจากเกาะสุมาตราและเกาะบอร์เนียว ถล่มสิงคโปร์และมาเลเซียอย่างต่อเนื่องร่วม 2 เดือนซึ่งในปีนี้ถือว่าโดนกระหน่ำมากที่สุดเป็นประวัติการณ์ จะว่าไป สถานการณ์ควันไฟอันแสนสาหัสปีนี้ มีเหตุผลประกอบอยู่หลายอย่าง อย่างแรกนี่ต้องถือว่าโดนลูกหลงจากอิทธิพลเอลนิโญ  เพราะการเผาถางพื้นที่โดยทั่วไปของอินโดนีเซีย แม้ว่าจะเกิดขึ้นตั้งแต่กลางปี แต่มาเข้มข้นขึ้นในช่วงเดือนสิงหาคม ตรงกับช่วงหน้าแล้งที่ได้รับอิทธิพลลมมรสุมตะวันออกเฉียงใต้ที่นำอากาศร้อนมาจากทะเลทรายของออสเตรเลียมาปกคลุมพื้นที่ที่อยู่เหนือออสเตรเลียขึ้นมา  ซึ่งมาเลเซียฝั่งตะวันตก (คาบสมุทรมลายู) ได้รับผลกระทบอย่างหนักจากควันไฟที่ลอยขึ้นมาจากเกาะสุมาตรา ในขณะที่ควันไฟจากรัฐกลิมันตันของเกาะบอร์เนียว ลอยเข้าไปยังทางรัฐซาราวัคและซาบาห์ จนเป็นเหตุให้กระทรวงศึกษาธิการที่นี่ต้องประกาศหยุดโรงเรียนเป็นระยะๆ ตามความสาหัสของค่าดัชนีมลพิษทางอากาศ (Air Pollution Index: API) ตอนต้นเดือนตุลาคม ในช่วงวันที่เมืองชาห์ อาลาม อันเป็นเมืองหลวงของรัฐสลังงอร์ที่ผู้เขียนอยู่นี้มีค่าดัชนีพุ่งสูงถึง 308 มีประกาศจากทางการให้โรงเรียนกว่า 2,500 แห่งใน 6 รัฐต้องหยุดเรียนไป 4 วัน ทำให้นักเรียนกว่า 1.7 ล้านคนแสดงความดีใจอย่างกลั้นไม่อยู่เนื่องจากมีผลให้เลื่อนการสอบออกไปอีกหนึ่งสัปดาห์ในขณะที่ผู้ปกครองต่างพากันเครียดทั้งจากควันไฟนอกบ้านและบรรยากาศมาคุภายในบ้านเนื่องจากต้องเคี่ยวเข็ญให้ลูกๆอ่านหนังสือเตรียมตัวก่อนสอบอีกรอบหนึ่ง เหตุผลที่สอง เป็นเรื่องของสถานที่เกิดเหตุ ถ้าหากดูจากแผนที่แสดงป่าพรุบนเกาะสุมาตราของอินโดนีเซีย คาบสมุทรมลายู และเกาะบอร์เนียวแล้ว (แผนที่)  จะเห็นว่ามีป่าพรุครอบคลุมพื้นที่อยู่เป็นจำนวนมาก ลักษณะของป่าพรุคือเป็นป่าชุ่มน้ำที่มีซากพืซทับถมอยู่ในชั้นใต้ดิน ถือว่าเป็นคลังเก็บคาร์บอนของโลกที่ดีเยี่ยม เพราะเมื่อกิ่งไม้น้อยใหญ่เหล่านั้นจมอยู่ในน้ำ พวกมันไม่เปิดโอกาสให้จุลินทรีย์ต่างๆ เข้ามาย่อยสลายได้อย่างง่ายดายเหมือนอย่างซากต้นไม้ในป่าร้อนชื้นทั่วไป หากมีการขุดดินพรุขึ้นมา ดินชั้นล่างอาจมีอายุมากถึง 6-7 พันปี […]

ชิโกกุจึงมีภาพพจน์ของธรรมชาติและวัฒนธรรมเก่าแก่มีกลิ่นอายของรุกขเทพจิตวิญญานป่าเก่าเป็นดินแดนแห่ง “ญี่ปุ่นที่ลับเลือน” (Lost Japan)

เชื่อว่าคนจำนวนมากที่เป็นเจนเนอเรชั่นเอ็กซ์ คงปฎิเสธไม่ได้ว่า ซิงเกิ้ลเพลง “อ๊ะ อ๊ะ อย่าทิ้งขยะ ตาวิเศษเห็นนะ” เป็นหนึ่งในบรรดาของสิ่งที่ทำให้เรามีความคุ้นเคยร่วมกัน

ปลากระโห้เป็นปลาแม่น้ำใหญ่สายหลัก อาศัยตามวังน้ำลึก รายงานขององค์การระหว่างประเทศเพื่อการอนุรักษ์ธรรมชาติ (IUCN) ระบุว่าเรายังไม่มีความรู้เรื่องวงจรชีวิตและพฤติกรรมในธรรมชาติของมันดีมากนัก แต่เข้าใจว่ามีการย้ายเข้าไปตามแหล่งน้ำข้างเคียงวังน้ำแม่น้ำสายหลักเพื่อวางไข่ และพบตัวอ่อนอาศัยหากินตามพื้นที่ชุ่มน้ำในที่ราบลุ่มที่เชื่อมกับแม่น้ำใหญ่หรือคลองสาขา

ทุ่งใหญ่เป็นที่ที่ทหารระดับบิ๊กเผด็จการพร้อมดาวยั่วมาลักลอบล่าสัตว์ แล้วฮอขนซากสัตว์ตก กลายเป็นข่าวใหญ่ จนเป็นฉนวนไปสู่เหตุการณ์ 14 ตุลา 2516 พลิกโฉมหน้าประวัติศาสตร์ไทย สร้างปรากฎการณ์การลุกขึ้นของชนชั้นกลางเป็นครั้งแรก

สมัยก่อน ลูกหลานชาวนา โตมากับท้องนา เรียนจบ ป.4 ก็มาช่วยพ่อแม่ทำนาด้วยความชำนาญ เพราะคลุกคลีมาตั้งแต่เด็กๆ พอการศึกษาภาคบังคับขยับลำดับชั้นสูงขึ้น ลูกหลานชาวนาก็ได้โอกาสเรียนสูงขึ้น พอจบออกมาช่วยทำนาบ้าง เข้าเมืองไปหางานอื่นๆ ตามแต่จะมีโอกาส หรือเรียนต่อจนจบปริญญาปักหลักอยู่ในเมือง ซึ่งผู้เขียนเองก็เป็นหลานชาวนาแถวผักไห่เหมือนกัน แต่โดนหอบเข้าเมืองมาตั้งแต่รุ่นตายายโน่นแล้ว

ยีสต์เป็นราเซลล์เดียวเชื้อสายโบราณ อาศัยอยู่ทั่วไปตามพื้นผิวผลไม้พืชผักหัวมัน มันทนภาวะแล้งได้ดี จึงเก็บมันให้จำศีลในสภาพแห้งๆ ได้ แต่พอได้น้ำ มันก็ตื่นและเริ่มหากิน

ระบบการวางเส้นทางของรถเมล์ที่นี่ ที่ทำให้เราไม่สามารถกระโดดขึ้นรถเมล์ไปไหนมาไหนได้อย่างกรุงเทพฯ (ลองนึกดูว่าถ้าทุกครั้งที่ต้องการเดินทางจากสุขุมวิทหรือสีลมเพื่อไปวงเวียนใหญ่นั้น เราต้องนั่งรถเข้าไปยังสนามหลวงซะทุกครั้งไป ใช้เวลารอรถและต่อรถเกือบ 2 ชั่วโมง รถและมอเตอร์ไซค์บนถนนในกรุงเทพฯ คงมีมากกว่านี้อีกหลายเท่า) เด็กๆ จึงต้องใช้ชีวิตแบบให้ทันใจพ่อแม่ผู้มีหน้าที่รับส่ง การไปไหนมาไหนด้วยรถยนต์จึงเป็นเรื่องปกติ

เรื่องนี้เป็นเรื่องใกล้บ้านผู้อ่าน (ส่วนมาก) แต่ไกลบ้านผู้เขียน เพราะได้ไปลงพื้นที่เก็บข้อมูลที่จังหวัดกระบี่และสุราษฏร์ธานี ความน่าสนใจของสิ่งที่ได้พบเจอ ถึงกับทำให้คณะทำงานของผู้เขียนซึ่งมีชาวต่างชาติอีก 2 ท่าน ถึงกับอ้าปากค้างเมื่อได้เห็นวิธีทำการเกษตรพื้นบ้านของเรา

น้องชายของผู้เขียน นพ.รังสฤษฎ์ กาญจนะวณิชย์ หรือหมอหม่อง มีความตั้งใจมานานแล้วว่าอยากจัดการพื้นที่ชุ่มน้ำเป็นแหล่งอนุรักษ์นก มองหาอยู่นานจนมาเจอพื้นที่ราบน้ำท่วมถึง 80 ไร่ที่อำเภอเชียงแสน จังหวัดเชียงราย อยู่บนเส้นทางอพยพของนก ชาวบ้านบอกขาย จึงตัดสินใจซื้อ และฟื้นฟูปรับสภาพนาเก่าให้กลายเป็นพื้นที่ชุ่มน้ำที่เหมาะสมกับธรรมชาติดั้งเดิม ตั้งชื่อว่า “พื้นที่อนุรักษ์นกน้ำคำ”