Green Issues

ชาวฮัมบูร์กรับรู้บทเรียนจากเมืองใหญ่ทั่วโลก และเห็นทางออกของวังวนปัญหารถติดและคุณภาพชีวิตในเมือง คือการทำให้รถยนต์ไม่ใช่สิ่งจำเป็นอีกต่อไป โดยเริ่มจากเปลี่ยนถนนรถยนต์ให้เป็นโครงข่ายพื้นที่สีเขียว (Green network) ซึ่งกินพื้นที่ถึงร้อยละ 40 ของเมืองเชื่อมต่อกันทั้งเมือง และจัดสิ่งอำนวยความสะดวกให้สัญจรได้ทั่วเมืองด้วยระบบขนส่งมวลชน การเดินเท้าและปั่นจักรยาน ด้วยเชื่อว่าการเพิ่มพื้นที่สีเขียวและกันรถยนต์ออกไปจากตัวเมืองจะช่วยให้เมืองรอดพ้นจากปัญหามลพิษ

มันเหลือเชื่อน่าอัศจรรย์ที่จะคิดว่าสายพันธุ์ไดโนเสาร์เดินสองขากลุ่มเดียวกันกับทีเร็กซ์ สัตว์กินเนื้อขนาดใหญ่เทอะทะที่สุดที่โลกเคยมี จะวิวัฒนาการกลายเป็นนกกินปลีตัวจิ๋วขนาดเท่าแมลงภู่ กระพือปีกรัวๆ กินน้ำหวานดอกไม้ในปัจจุบัน

สิ่งหนึ่งที่นักวิชาการด้านอาหารและโภชนาการมักมองข้ามความสำคัญของไขมันคือ ไขมันนั้นเป็นองค์ประกอบหลักของผนังเซลล์ (cell membrane) ของสิ่งมีชีวิตทุกชนิดบนดาวดวงนี้ ซึ่งถ้าการปรากฏตัวในผนังเซลล์ของไขมันเป็นชนิดที่เหมาะสม ผนังเซลล์นั้นจะช่วยให้เซลล์ทำหน้าที่ได้เหมาะสมตามที่มันควรเป็น

ความอันตรายบนท้องถนนเกิดจากบรรดารถใช้เครื่องยนต์ทั้งหลาย คนเดินถนนและพาหนะเล็กๆ อย่างจักรยานที่ไม่เป็นพิษภัยต่อผู้อื่นน่าจะมีสิทธิเรียกร้องความรับผิดชอบจากรถที่ใหญ่กว่าเหล่านี้ได้ หากถนนยังเป็นพื้นที่สาธารณะที่คนทุกคนมีสิทธิอย่างเท่าเทียมในการสัญจรจริงๆ และหากรัฐเปิดโอกาสให้ประชาชนมีส่วนร่วมแก้ไขปัญหาบ้านเมืองอย่างจริงใจ ผมเชื่อว่าสังคมเราจะมีนวัตกรรมเจ๋งๆ อีกมากมาย

ในที่ที่เราไม่เคยไป ต่อให้สวยงามน่าอัศจรรย์มากแค่ไหนก็ย่อมนึกภาพไม่ออก และหากจะเกิดหายนะภัยบางอย่างขึ้นที่นั่น เราย่อมไม่มีความรู้สึกร่วมหรือเสียดาย ทั้งๆ ที่แท้จริงแล้วไม่ว่าจะเป็นพื้นที่ใดในประเทศไทยหรือในโลกใบนี้ย่อมเป็นสมบัติร่วมของมนุษยชาติ

สองสามเดือนนี้ ถือว่าเป็นช่วงทดสอบความสามารถของมนุษย์เงินเดือนในการหมุนเงินให้ทันกับค่าใช้จ่ายอันเนื่องมาจากเทศกาลต่างๆ

การหันกลับมาพึ่งพลังงานจากตัวเองบ้าง นอกจากจะทำให้เราได้เรียนรู้กฏของธรรมชาติแล้วยังช่วยให้เราใส่ใจใช้พลังงานอย่างมีประสิทธิภาพอีกด้วย เพราะพลังกายของเรามีจำกัดใช้แรงมากยิ่งเหนื่อยมาก หากมนุษย์สามารถเชื่อมสัมผัสความเหนื่อยจากการเผาผลาญพลังงานต่างๆ บนโลกนี้ได้ เราคงรู้จักใช้ทรัพยากรโลกอย่างมีประสิทธิภาพและเคารพในคุณของธรรมชาติโดยไม่ต้องมานั่งรณรงค์กันอย่างทุกวันนี้

การซ่อมด้วยตนเองบางครั้งอาจเสียเวลามากมือเปื้อนเล็บดำหรือแม้กระทั่งทำได้ไม่ดีเท่าปล่อยให้เป็นหน้าที่ของช่างมืออาชีพแต่การซ่อมจักรยานได้เองยิ่งทำให้เราสัมผัสได้ถึงพลังของการพึ่งตัวเองในมิติที่กว้างขึ้น

แม้อุทยานแห่งชาติภูกระดึงจะประชาสัมพันธ์จะมีโครงการกำจัดขยะมากมาย แต่บนยอดภูยังมีน้ำดื่มบรรจุขวดขายอยู่อย่างแพร่หลายก็เท่ากับเป็นการแก้ปัญหาที่ปลายเหตุและวิ่งไล่ตามปัญหาขยะล้นภูอยู่นั่นเอง และโปรดอย่าเรียกร้องให้มีการสร้างกระเช้าเพื่อขึ้นไปลำเลียงขยะ เพราะปริมาณคนที่เพิ่มมากขึ้นจะยิ่งทำให้ขยะเพิ่มขึ้น ดังที่เห็นกันอยู่ตามแหล่งท่องเที่ยวชั้นนำทั่วไป

คงจะไม่ผิดหากจะบอกว่าไผ่คือพืชมหัศจรรย์เพราะนอกจากจะเป็นพืชที่โตเร็วที่สุดในโลกสามารถขึ้นได้ในแทบจะทุกสภาพแวดล้อมและภูมิอากาศเป็นแหล่งอาหารเป็นที่พักอาศัยของทั้งสัตว์ป่าและมนุษย์มาแต่โบราณกาลไผ่ยังกลายมาเป็นทรัพยากรสำคัญในการตอบโจทย์เรื่องความยั่งยืนและอาจเป็นกุญแจที่ช่วยให้มนุษย์ฝ่าวิกฤติสิ่งแวดล้อมแก้ปัญหาความยากจนความมั่งคงทางอาหารและรับมือการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศได้ในคราวเดียวกัน ไผ่เป็นพืชที่มีลำต้นสูง อยู่รวมกันเป็นกอขนาดใหญ่ การขึ้นอยู่รวมกันทำให้มันสามารถทรงตัวได้ดีขึ้น รูปทรงของกอไผ่จำลองมาจากกอหญ้าเล็กๆที่เราคุ้นเคย เพราะความจริงไผ่คือหญ้ายุคโบราณที่ถือกำเนิดมาตั้งแต่ 30-40 ล้านปีที่แล้วเป็นแหล่งอาหารสำคัญของสัตว์กินพืชตั้งแต่อ้นเม่นหมูป่าไปจนถึงเก้งกวางกระทิงหรือแม้แต่ช้าง ป่าไผ่ยังเป็นระบบนิเวศที่สำคัญ และเป็นแหล่งอาศัยของสัตว์ใกล้สูญพันธุ์ของโลกหลายชนิดเช่น แพนด้ายักษ์ (จีน) กอริลล่า (อูกันดา/รวันดา) ลีเมอร์ป่าไผ่ (มาดากัสการ์) ค้างคาวป่าไผ่ (จีน) ในอเมซอนมีรายงานว่านกอย่างน้อย 34 ชนิดพึ่งพาอาศัยป่าไผ่โดยเฉพาะยังไม่นับเห็ดรากว่าพันชนิดที่พบขึ้นอยู่กับกอไผ่หลายชนิดมีความเฉพาะเจาะจงกับไผ่ชนิดนั้นๆ ไผ่สามารถโตได้ในสภาพแวดล้อมที่หลากหลายมาก ตั้งแต่เขตแห้งแล้งไปจนถึงพื้นที่ชื้นแฉะหรือบนภูเขาสูง เพราะโดยธรรมชาติไผ่เป็นพืชที่ปรับตัวได้ดี ทั่วโลกมีไผ่กว่า1200 ชนิด ในไทยพบได้มากกว่า 60 ชนิด แต่มนุษย์นำมาใช้ประโยชน์อย่างแพร่หลายประมาณ 10-20 ชนิดเท่านั้นเราจึงยังมีโอกาสศึกษาวิจัยคัดเลือกสายพันธุ์และพัฒนาการใช้ประโยชน์จากไผ่ได้อีกมากมาย ไผ่เป็นทรัพยากรหมุนเวียนที่โตเร็วอย่างเหลือเชื่อและมีระยะเวลาเก็บเกี่ยวสั้นมาก ไผ่บางชนิดสามารถโตได้กว่า 1 เมตรภายใน 24 ชั่วโมง ไผ่ส่วนใหญ่จึงโตเต็มที่และพร้อมเก็บเกี่ยวได้ภายในเวลา 1-3 ปีเท่านั้นในขณะที่ไม้เนื้อแข็งต้องใช้เวลานับสิบปีหรือมากกว่ากว่าจะสามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้ การปลูกไผ่ไม่จำเป็นต้องใส่ปุ๋ยหรือใช้ยาฆ่าแมลงระบบรากที่กว้างขวางและแข็งแรงของไผ่ยังช่วยตรึงไนโตรเจนปรับปรุงคุณภาพดินให้ดีขึ้นและช่วยป้องกันการกัดเซาะหน้าดินนอกจากนี้ไผ่ยังไม่ต้องปลูกใหม่ทุกครั้งที่เก็บเกี่ยวเพียงเหลือหน่อและรากเอาไว้ไผ่ก็จะฟื้นคืนกลับมาได้อีกเท่ากับว่าเราสามารถมีไม้ใช้ได้อย่างยั่งยืนภายในระยะเวลาไม่กี่ปี ไม้ไผ่เป็นพืชสารพัดประโยชน์ เราสามารถนำไผ่มาแปรรูปได้แทบจะทุกส่วน หน่อเพื่อการบริโภค ขุยนำมาทำเป็นปุ๋ย ใยใช้เป็นเครื่องขัดผิว ลำสำหรับใช้ในการก่อสร้าง ที่อยู่อาศัย หรือใช้เป็นวัตถุดิบสำหรับอุตสาหกรรมในครัวเรือน อุตสาหกรรมเยื่อกระดาษ เฟอร์นิเจอร์ที่ออกแบบอย่างทันสมัยไปจนถึงตะเกียบที่ใช้กันอยู่ทั่วไป ความจริงไผ่สามารถแปรรูปได้หลากหลายมากและสามารถนำมาแทนที่การใช้ไม้ได้เกือบทุกประเภทตั้งแต่กระดาษแผ่นปูพื้นเฟอร์นิเจอร์ถ่านวัสดุก่อสร้างถ้าเทียบกันใยต่อใยเส้นใยของไผ่แข็งแกร่งพอๆกับเหล็กทนทานพอๆกับซีเมนต์และมีโอกาสผิดรูปบิดงอจากการเปลี่ยนแปลงสภาพแวดล้อมน้อยกว่าไม้เนื้อแข็งอื่นๆ อุปสรรคสำคัญในอดีตของการใช้ไม้ไผ่มาเป็นวัสดุก่อสร้างคือการป้องกันแมลงกิน ไม้ไผ่ที่ไม่ได้รับการฆ่าเชื้อจะถูกแมลงเจาะกินและเปื่อยย่อยสลายอย่างรวดเร็ว คนจึงติดภาพว่าถ้าเป็นวัสดุอุปกรณ์ที่ทำจากไม้ไผ่จะมีอายุการใช้งานไม่นาน หรือนำมาใช้ได้เฉพาะกับโครงสร้างอาคารชั่วคราว […]

บนโลกของเราเองก็มีโครงข่ายการเชื่อมต่ออยู่หลายระบบ ระบบสำคัญที่ออกจะคล้ายหนัง “อวตาร” เป็นโครงข่ายใยที่มองเห็นได้ จับต้องได้ แต่มวลส่วนใหญ่ต้องดูใต้กล้องจุลทรรศน์ คือโครงข่ายเส้นใยมีชีวิตของรา ศัพท์ชีวะเรียกว่าไมซีเลียม (mycelium)

การกินอาหารแบบมนุษย์ที่สูญพันธุ์ไปนานแล้วนี้ เน้นการกินที่เป็นธรรมชาติตามสัญชาตญาณของคนยุคหินเช่น กินอาหารที่เป็นเนื้อสัตว์ ถั่ว และผลไม้ เหมือนที่หาได้ในป่าสมัยโบราณ อาหารนั้นไม่ต้องปรุงแต่ง (แต่ควรทำสุก) แบบว่าหาได้แบบไหนก็แทนจะกินแบบนั้น เพราะในยุคหินนั้นแค่วิ่งหนีไดโนเสาร์ก็เหนื่อยแล้วจะหาเวลาที่ไหนมานั่งปลูกข้าวแล้วนำมาสีเพื่อนำไปหุงกิน